Jak perspektywa czasowa wpływa na finanse osobiste? 

Jak postrzegasz czas? Jako wir wspomnień z przeszłości – coś, co bezpowrotnie przelatuje ci między palcami, jak piasek w klepsydrze?  Czy może raczej jako długi korytarz wypełniony marzeniami i celami, do których dążysz? A może wolisz skupić się na tym, co tu i teraz, nie przejmując się ani przeszłością, ani przyszłością, bo przecież „życie jest za krótkie”? Dzisiaj przekonasz się, jak Twoja perspektywa czasowa może wpływać na finanse osobiste. 

Teoria perspektyw czasowych 

Warto spojrzeć na finanse osobiste przez pryzmat teorii perspektyw czasowych autorstwa słynnego psychologa Philipa Zimbardo. Według tej koncepcji każdy z nas posiada specyficzne nastawienie względem czasu, które często pozostaje nieuświadomione, jednocześnie wpływając na wiele aspektów naszego życia.

Zimbardo wyróżnił pięć głównych perspektyw czasowych:

• przeszłość pozytywną;
• przeszłość negatywną;
• teraźniejszość hedonistyczną;
• teraźniejszość fatalistyczną;
• przyszłość.

Wszystkie te perspektywy współistnieją w różnych proporcjach, składając się na naszą indywidualną perspektywę czasową. Co kryje się za tymi hasłami?

1. Przeszłość negatywna – „Wszystko było do niczego”
2. Przeszłość pozytywna – „Pamiętasz, jak kiedyś było wspaniale?”
3. Teraźniejszość hedonistyczna – „Żyję chwilą!”
4. Teraźniejszość fatalistyczna – „Nic na to nie poradzę…”
5. Przyszłość – „Wszystko ma swój cel”

1. Przeszłość negatywna – „Wszystko było do niczego”

„Wiesz, kiedyś też próbowałem oszczędzać i inwestować, ale i tak ciągle mi nie wychodziło. Już tyle razy się przejechałem, że nawet nie ma sensu próbować. Jestem sam sobie winny – po prostu się do tego nie nadaję”.

Kojarzysz osoby, które ciągle rozpamiętują swoją przeszłość, skupiając się na jej negatywnych aspektach? Wiele swoich myśli poświęcają na analizowaniu swych błędów i niepowodzeń. Przepełnia je żal, frustracja i negatywne emocje. Dominuje u nich koncentracja właśnie na przeszłości negatywnej. Co ciekawe, ich przeszłość wcale nie musi obiektywnie malować się w ciemnych barwach – najważniejsze jest to, jak ją postrzegają. Osoba z silną koncentracją na tej perspektywie czasowej owszem mogła popełnić jakieś błędy, jednak postrzega je w znacznie gorszym świetle, co uniemożliwia dalsze działanie w danym obszarze.

2. Przeszłość pozytywna – „Pamiętasz, jak kiedyś było wspaniale?”

„Dziadek całe życie oszczędzał i dzięki temu miał swój dom. Chciałbym żyć tak jak on – mądrze i spokojnie”.

To ci, którzy nieustannie wracają do przeszłości, ale postrzegają ją przez różowe okulary. Wspominają przeszłość z nostalgią i sentymentem. Często pielęgnują tradycje rodzinne i lubią snuć opowieści o „starych, dobrych czasach” – nawet jeśli obiektywnie wcale nie były takie dobre! Jeśli ktoś pamięta, jak jego rodzice byli oszczędni i zawsze mieli poduszkę finansową, silna koncentracja na przeszłości pozytywnej sprawi, że będzie pamiętał to raczej jako mądre zabezpieczenie niż przykry obowiązek i chętniej weźmie przykład z postępowania rodziców.

3. Teraźniejszość hedonistyczna – „Żyję chwilą!”

„Życie jest zbyt krótkie na odkładanie wszystkiego na potem. Jak mam na coś ochotę – robię to!”

Osoby z silną koncentracją na teraźniejszości hedonistycznej, to te, które zdają się żyć tu i teraz i nie przejmować jutrem. Tacy ludzie cieszą się z chwili obecnej, wyciskają życie jak cytrynę i koncentrują się na doznawaniu przyjemności, nie zważając na konsekwencje. Są pełni energii, impulsywni i skłonni do podejmowania ryzyka, co przy zbyt dużej dominacji tej perspektywy czasowej sprawia, że raczej nie będą zbyt zainteresowani odkładaniem na emeryturę czy inwestowaniem. Dominacja tej perspektywy czasowej z pewnością nie sprzyja finansom osobistym.

4. Teraźniejszość fatalistyczna – „Nic na to nie poradzę…”

„Przy tych cenach i tej inflacji? Co ja mogę. Wszystko i tak zależy od rządu, szczęścia i układu planet”.

Tu króluje bezsilność. Osoby z tą perspektywą czują, że nie mają realnego wpływu na swoje życie – ani teraz, ani później. To podejście może wynikać z doświadczeń, ale też z przekonania, że wszystko i tak jest z góry przesądzone. W efekcie – brak działań, brak planów, brak nadziei. Niestety, taki sposób myślenia łatwo może przerodzić się w samospełniającą się przepowiednię. A przecież każdy, nawet najmniejszy krok, to sposób na odzyskanie kontroli.

5. Przyszłość – „Wszystko ma swój cel”

„Nie muszę mieć zawsze najnowszego telefonu, lepiej kupić teraz trochę złota. Zwróci mi się z nawiązką i przyda w przyszłości – w końcu przezorny zawsze ubezpieczony!”

To osoby, które mają wewnętrzny kompas i jasno wyznaczone cele. Myślą długofalowo – edukacja, inwestycje, poduszka finansowa, emerytura, zdrowie – to dla nich nie są puste hasła, tylko konkretne etapy na trasie do sukcesu. Potrafią odraczać gratyfikację i działać systematycznie, wiedząc, że prawdziwe efekty przychodzą z czasem. Dzięki temu łatwiej im prowadzić aktywny tryb życia, zdrowo się odżywiać, budować karierę czy dbać o finanse osobiste.

Dobra wiadomość – nawet jeśli teraz nie masz tej perspektywy, możesz ją rozwijać, jak każdą umiejętność!

Perspektywa czasowa a finanse osobiste

A teraz, jak te perspektywy łączą się z twoimi finansami? Otóż każda z nich może wpływać na to, jak traktujemy nasze pieniądze.

Osoby skoncentrowane na przeszłości negatywnej często noszą ze sobą ciężar dawnych porażek, co może skutkować brakiem wiary we własne możliwości. Przykładowo – jeśli ktoś kiedyś próbował zainwestować pieniądze, ale stracił oszczędności, może uznać, że „nie nadaje się do finansów” i w przyszłości unikać jakichkolwiek działań związanych z zarządzaniem pieniędzmi. Taki sposób myślenia prowadzi do stagnacji – zamiast uczyć się na błędach, osoby te unikają ryzyka, a nawet prostych decyzji finansowych, z obawy przed kolejnym niepowodzeniem. To jak patrzenie w lusterko wsteczne tak długo, że zapomina się spojrzeć na drogę przed sobą.

Z kolei osoby skoncentrowane na przeszłości pozytywnej czerpią z niej siłę i motywację. Wspomnienia dobrych doświadczeń, jak choćby to, że rodzice zawsze potrafili odkładać pieniądze na „czarną godzinę” lub że w dzieciństwie nie brakowało im niczego, dzięki zapobiegliwości bliskich – stają się dla nich kompasem. Ich przeszłość nie przytłacza – przeciwnie, dodaje skrzydeł i może stanowić punkt wyjścia do mądrych decyzji w teraźniejszości.

Ludzie, u których dominuje teraźniejszość hedonistyczna, będą raczej wydawać na przyjemności tu i teraz, bo po co odkładać na przyszłość, skoro nie wiadomo co się stanie jutro? A osoby z silną koncentracją na teraźniejszości fatalistycznej prawdopodobnie będą miały problem ze zmianą swojej sytuacji finansowej na lepsze. Jeśli nie czujesz, że masz jakąkolwiek kontrolę nad tym, co się dzieje, łatwo się poddać.

Osoby z silną perspektywą przyszłościową z pewnością będą planować wydatki, oszczędzać, inwestować, bo przecież „im więcej zaoszczędzę teraz, tym więcej będę mieć potem”. To właśnie perspektywa przyszłościowa okazuje się kluczowa w budowaniu sukcesu finansowego. Osoby, które ją mają, myślą w kategoriach „co mi się opłaci za 5,10 czy 30 lat?”. Potrafią utożsamić się z samym sobą w przyszłości. A jeśli widzisz siebie starszego, zmęczonego i siedzącego na tarasie z herbatą w ręku – to chcesz, żeby ten człowiek był spokojny, a nie zestresowany brakiem środków do życia.

Najważniejsze, że można nad tym pracować – perspektywa czasowa nie jest dana raz na zawsze. Możemy ją zmieniać, rozwijać i ćwiczyć, budując zdrowsze nawyki finansowe.

Zrównoważona perspektywa czasowa

Optymalny profil perspektyw czasowych to tzw.  zrównoważona perspektywa czasowa – czyli umiejętność skutecznego „przełączania się” między różnymi perspektywami czasowymi w zależności od okoliczności, która pozwala na elastyczność i adaptację do zmiennych warunków. Innymi słowy, zrównoważona perspektywa czasowa pozwala na skuteczne funkcjonowanie niezależnie od sytuacji, w jakiej się znajdziemy. Umożliwia zarówno uczenie się na błędach z przeszłości, cieszenie się teraźniejszością, jak i mądre planowanie przyszłości.

Zrównoważoną perspektywę czasową charakteryzuje:

• niska koncentracja na przeszłości negatywnej i teraźniejszości fatalistycznej
• umiarkowanie wysoka koncentracja na teraźniejszości hedonistycznej i przyszłości
• wysoka koncentracja na pozytywnej przeszłości

Jak Ty postrzegasz czas?

Chcesz sprawdzić, jak naprawdę postrzegasz czas? Możesz zrobić darmowy test perspektyw czasowych Zimbardo dostępny online. To dobry krok, by lepiej zrozumieć swoje podejście do pieniędzy i świadomie nad nim pracować. Odpowiednia perspektywa to nie tylko wizja przyszłości. To realne narzędzie zmiany – świadome podejście do finansów, regularne oszczędzanie i planowanie przyszłości, równocześnie nie rezygnując z czerpania radości z chwili obecnej i wyciągania wniosków z przeszłości.

Pamiętaj, czas jest jak woda – przepływa przez palce, ale ty decydujesz, jak go wykorzystasz. Więc teraz pytanie – jaką perspektywę wybierasz?