Myślisz, że Twoje przekonania są wynikiem obiektywnej analizy czy skutkiem tajemniczych sztuczek Twojego umysłu? Efekt potwierdzenia sprawia, że widzimy to, co chcemy zobaczyć – w relacjach, finansach, a nawet codziennych sytuacjach. Jak bardzo wpływa na twoje decyzje? Pora się przekonać!
Na czym polega efekt potwierdzenia?
Zróbmy mały eksperyment. Wyobraź sobie, że głęboko wierzysz w to, że czerwone samochody częściej powodują wypadki. Gdy widzisz na drodze kolizję z udziałem czerwonego auta, od razu zapisujesz to w pamięci jako potwierdzenie swojej teorii. Jednocześnie nie zwracasz uwagi na setki wypadków, w których biorą udział samochody w innych kolorach.
Jeśli usłyszałbyś w wiadomościach o wypadku spowodowanym przez żółty samochód, przez myśl przeszłoby Ci, że to na pewno nie mogła być w 100% wina żółtego samochodu, a może nawet stwierdziłbyś, że gdzieś w pobliżu było jakieś czerwone auto i to od niego rozpoczęła się lawina negatywnych wydarzeń prowadząca do wypadku. Brzmi absurdalnie, prawda? Tymczasem, wszyscy tak właśnie postępujemy. Jak to możliwe?
Wystarczy spojrzeć na nieco bardziej przyziemną sytuację. Teraz wyobraź sobie, że poznajesz kogoś nowego na spotkaniu ze znajomymi. Na początku wydaje ci się, że ta osoba jest zarozumiała – może dlatego, że mało się uśmiechała albo powiedziała coś, co zabrzmiało nieco zbyt pewnie lub nieskromnie. Od tego momentu zaczynasz zauważać wszystko, co potwierdza Twoje pierwsze wrażenie. Gdy ta osoba jest gadatliwa, mówi coś zabawnego, myślisz: „O, próbuje zwrócić na siebie uwagę”. Gdy nie zgadza się z twoim zdaniem, odbierasz to jako przejaw arogancji. Tymczasem nie dostrzegasz momentów, w których była miła, uprzejma czy okazała zainteresowanie innymi.
A teraz odwróćmy sytuację. Jeśli od początku pomyślałeś, że ta osoba jest sympatyczna, dokładnie te same zachowania interpretujesz inaczej. Jej pewność siebie odbierasz jako otwartość, żarty jako przejaw dobrego humoru, a odmienne zdanie jako ciekawą perspektywę.
Tak właśnie działa efekt potwierdzenia – filtrujemy rzeczywistość tak, by pasowała do naszych poglądów czy oczekiwań. Innymi słowy, efekt potwierdzenia to skłonność do zauważania i zapamiętywania informacji, które potwierdzają nasze przekonania, oraz ignorowania tych, które im przeczą. Efekt potwierdzenia jest jednym z błędów poznawczych, który może okazać się wyjątkowo niekorzystny dla naszych finansów. Dlaczego?
Dzieje się tak, ponieważ efekt potwierdzenia powoduje, że jesteśmy znacznie mniej skłonni do zmiany decyzji i poglądów, nawet jeśli są one w danym momencie zupełnie błędne. Ciężko nam się przyznać do pomyłki, a nasz umysł wcale nie ułatwia sprawy – chętnie wyszukuje coraz to nowe dowody na potwierdzenie słuszności naszych tez. Jest w stanie nawet nagiąć pewne fakty, by zrealizować ten cel, szczególnie gdy mamy do czynienia z niejednoznacznymi informacjami, które można zinterpretować w różny sposób. Być może kojarzy Ci się to z innym zjawiskiem, jakim jest dysonans poznawczy. I słusznie! Umysł dąży do spójności przekonań z postrzeganą rzeczywistością, by redukować napięcie.
Jednak właściwe decyzje finansowe powinny opierać się na faktach, być racjonalne – nawet jeśli nie są spójne z naszymi wcześniejszymi przekonaniami.
Efekt potwierdzenia przykłady
Teraz zastanówmy się, jak efekt potwierdzenia wpływa na Twoje pieniądze. Efekt potwierdzenia może prowadzić do kosztownych błędów w zarządzaniu finansami jak np.:
Inwestowanie w złe aktywa
Jeśli uważasz, że dana spółka jest świetną inwestycją, będziesz szukać artykułów i analiz potwierdzających jej potencjał, zamiast obiektywnie przeanalizować zarówno pozytywne, jak i negatywne informacje.
Ignorowanie sygnałów ostrzegawczych
Jeśli masz już jakieś akcje, możesz nie zauważać ostrzeżeń o ich spadku wartości, trzymając się przekonania, że „na pewno odbiją”. Podobnie, jeśli np. pokładałbyś głęboką wiarę w sukces np. inwestowania w nieruchomości, mogłoby to prowadzić do ignorowania informacji sprzecznych z poglądami. W efekcie mógłbyś zainwestować w niedogodnym momencie.
Pułapka nadmiernej pewności siebie
Gdy kilka razy podejmiesz dobrą decyzję finansową, możesz zacząć ignorować ostrzeżenia i myśleć, że masz intuicyjny talent do inwestowania – co często kończy się stratami.
Wydatki zgodne z przekonaniami
Jeśli uważasz, że konkretna marka jest najlepsza, nie będziesz szukać tańszych i równie dobrych alternatyw, nawet jeśli istnieją solidne dowody na to, że przepłacasz. Podobnie, jeśli Twoja dewiza brzmi „warto żyć chwilą”, możesz mieć wrażenie, że impulsywne wydatki na przyjemności wnoszą same pozytywy i koncentrować uwagę na takich historiach znajomych czy rodziny. Jednocześnie nie będziesz tak wyraźnie dostrzegać pozytywnych stron regularnego odkładania kapitału i płynących z tego różnorodnych korzyści. Twoje finanse na tym ucierpią!
Efekt potwierdzenia w codziennych sytuacjach
Wracasz do domu po ciężkim dniu. Ktoś potrąca cię na chodniku, nie przepraszając. „Ludzie są dziś strasznie nieuprzejmi” – myślisz. W sklepie kasjer skanuje twoje zakupy bez uśmiechu, więc utwierdzasz się w przekonaniu, że wszyscy są niemili. Na skrzyżowaniu ktoś zajeżdża ci drogę – „Idealne podsumowanie tego fatalnego dnia!”.
A co, jeśli od rana towarzyszyłby Ci dobry humor? Może uznałbyś, że ten pośpieszny przechodzień po prostu się zamyślił? Kasjera byś nawet nie zauważył, a kierowcę usprawiedliwił, myśląc, że się spieszy. W końcu nic wielkiego się nie stało.
Efekt potwierdzenia nie dotyczy tylko błahych spraw. Wpływa na nasze decyzje w każdej dziedzinie – od finansów, relacji międzyludzkich, przez zdrowie, po politykę czy naukę. To właśnie efekt potwierdzenia sprawia, że trzymamy się swoich opinii, nawet jeśli rzeczywistość dostarcza nam dowodów na ich błędność. To tylko niektóre z przykładów takich sytuacji:
Relacje międzyludzkie
Jeśli jesteś przekonany, że ktoś cię nie lubi, każda jego neutralna czy nieco chłodniejsza reakcja będzie dla ciebie dowodem na tę tezę – mimo że w rzeczywistości dana osoba może być po prostu zmęczona lub zamyślona.
Zdrowie
Jeśli wierzysz, że konkretna dieta jest najzdrowsza, będziesz skupiać się na informacjach potwierdzających jej skuteczność, a ignorować te, które wskazują na jej wady.
Polityka
Jeśli popierasz określoną partię, prawdopodobnie oglądasz media, które przedstawiają jej działania w pozytywnym świetle, a odrzucasz wiadomości, które są dla niej niekorzystne.
Nauka
Choć mogłoby się wydawać, że naukowcy są wolni od tego błędu poznawczego, jakim jest efekt potwierdzenia, rzeczywistość pokazuje coś innego. Badacze również mogą nieświadomie poszukiwać dowodów wspierających ich hipotezy, a ignorować dane, które im przeczą. Dlatego metoda naukowa została zaprojektowana tak, aby minimalizować efekt potwierdzenia.
Jednym z kluczowych narzędzi stosowanych w badaniach naukowych jest tzw. ślepa próba, a jeszcze skuteczniejsza – podwójnie ślepa próba. W badaniach klinicznych oznacza to, że np. ani pacjenci, ani lekarze nie wiedzą, kto otrzymuje rzeczywisty lek, a kto placebo. Dzięki temu subiektywne oczekiwania zarówno badanych, jak i badaczy nie wpływają na wyniki eksperymentu.
Efekt potwierdzenia a finanse osobiste – jak się przed nim bronić?
Efekt potwierdzenia to prawdziwa pułapka dla naszych finansów! Sytuacji nie poprawia fakt, że w dobie dzisiejszych mediów społecznościowych często tkwimy w bańkach informacyjnych, przez co nieustannie potwierdzamy nasze poglądy i unikamy konfrontacji z innymi.
Aby bronić się przed tym błędem poznawczym, warto stosować zasadę „adwokata diabła” – świadomie szukać informacji, które przeczą naszym przekonaniom. Regularne analizowanie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych opinii, pozwala podejmować lepsze decyzje finansowe i nie tylko.
Staraj się aktywnie poszukiwać argumentów, które zaprzeczają Twoim tezom – koniecznie ćwicz krytyczne myślenie. Jeśli zechcesz podjąć jakąś poważną decyzję, porozmawiaj z kimś doświadczonym, kto ma odmienne zdanie od Ciebie. To pozwoli Ci spojrzeć na Twoje finansowe wybory nieco bardziej obiektywnym okiem.
